May 3 at 5:58
PMDear Murat, thanks
a million.
Yes, the prize is tempting. And the task could be only possible with a mechanical solution, like an
automatic breaking of a password.
I would think that the whole inscription is not needed to be recreated to support its language. One
paragraph will do, the rest would be a matter of hard labor and unrestrained thinking. Mordtmann has
few sentences with more than one Turkic word and even some suffixes. Such sentence could be more
doable.
There are competing transliterations, I've seen two of them, probably there are more. Only one, the
one that can be read in only one language family, is correct. At every turn, the riddle comes with
two unknowns within a single equation: the alphabet and the language. The Babylonian alphabet was
used for Persian and Babylonian texts, that is one known unknown in the equation, and the texts are
readable in Persian and Babylonian languages, that is another known unknown in the equation. But was
the Elamite alphabet identical to the Babylonian? I would not bet on it. None of the
transliterations are entirely right. So the Elamite transliteration is conditional, subject to
validation within the text and not between texts. I am thinking in terms of the European languages,
where a single Roman alphabet is not suitable for the European languages: German has invented ö and
ü, and sch, etc. that Romans would not know how to read, English is using u for a, a for e, ee for i,
ea for i, ch and sh etc. that Romans would not know how to read. And so on across all European
languages that supposedly use Roman script. There is enough room to maneuver. And that is only for
the first unknown.
The second unknown is even more malleable. The language of the inscription must be formulaic to
begin with. The idioms used in Persian and Babylonian texts are not identical to the Elamite idioms.
The morphological construction is not identical. Syntax is not identical.
Out of curiosity, I lined up the two transliterations, and 6 translations, with 5 reverse
translations. They do show great variations between direct and reverse translations. And these are
literal translations, of a very simplistic text, while the Elamite would use idiomatic expressions
specific to the Elamite language, like a choice for son of böri, inal, inäl II, ïnal I, oɣlan,
oɣul, soŋ, urï. Probably there are few more ways to say son.
On the other hand, it is not the gods that fire the pots.
Regards,
Norm
(1 Elam Mordtmann)
U. Darijvos. čavas. irčarra. čavas. čavasfainna. čavas. Parčijkka. čavas. daij(os)na.
Vis2tačpa. čagri. Arsama. rupučagri. Akamanisij.
(1 Elam Parian S.A.)
dišu2
dišda-ri-ia-ma-¿u
•-iš
dišeššana
ir-ša2-ir-ra
dišeššana
dišeššanaip-in-na
dišeššana
ašbar-šipx-ik-ka4
dišeššana
diš¿da•-a-¿u2-iš-bena•dišmi-¿iš•-da-aš2-ba
ša2-ak-ri
diš¿ir•-ša2-ma
dišru-uÌ-Ìu-ša2-ak-ri
dišÌa-ka4-man-nu-ši-ia
(Taken from the PDF article)
(1 En) I am Darius
[Dâryavuš], the great king, king of kings, the king of Persia [Pârsa], the king of countries, the
son of Hystaspes, the grandson of Arsames, the Achaemenid.
(1 Tr) ben
darius, büyük kral, krallar kralı, pers kralı, ülkeler kralı, hystaspes’in oğlu, arsames’in torunu,
achaemenid.
(1 Tr) I am
darius, great king, king of kings, king of pers, king of nations, son of hystaspes,
granddaughter of arsames,
achaemenid.
(1 Az) Mən
darius, böyük krallar, padşahlar, pers padşahlar, xalqların padşahı, hystaspes oğlu, arsamların
nəvəsi, ahaemenid.
(1 Az) I am
Darius, great kings, kings of
kings, king of nations, son of hystaspes,
grandchild of the heritage,
ahaemenid.
(1 Uz) Men
buyuk shohman, qirollarning shohi, xalqlarning podshohi, millatlar shohi, hystaspesning o'g'li,
arsomlarning nevarasi, xaxamidiyman.
(1 Uz) the
darius, the great king, the king of kings, the royal king, the king of kings, the son of hystaspes,
the grandson of arsames, achaemenid.
(1 Kirg) Men, Dariy, uluu padışa, padışalardın padışası, Persiyanın
padışası, ölkölördün padışası, hystaspes uulu Arsames neberesi, Ahemenidaddın.
(1 Kirg) and
the reign of Darius büyük spend, krallar Krali, Krali, ülkeler Krali, hystaspes'in son, arsames'in
torunu, the Achaemenid.
(1 Kaz) Men Darïy, ulı patşa, patşalar patşası, xannıñ patşası, ulttar patşası, ïstïstezdiñ ulı,
arxamedterdiñ nemeresi, Axemenïd.
(1 Kaz) Ben Darius, son of the king, the
king of kings, the great duke, the duke of the countries, the son of Hystaspia, the name of the
armor, the hackney.
From: Murat Karamuftuoglu <muratkaramuftuoglu@gmail.com>
To: norm kisamov <nkisamov@yahoo.com>
Sent: Thursday, May 3, 2018 8:54 AM
Subject: Re: Fw: Fw: A.D. Mordtmann, “Über die
Keilinschriften zweiter Gattung”, ZDMG XXIV, 1870, p. 50
Dear Norm,
The priize is too great to ignore :) However, I'm not quite sure how you would reverse engineer it
to the syllabic form. Anyhow, I found one Turkish translation (copied in below) but it's from
English translation of it given in wikipedia. Did you want Turkish translation directly from the
original? I am reading Bayrakdar's book. here are many other scholars such as J. Oppert that agree
on the Turkic character of the second of the Behistun writing 9in french):
https://archive.org/stream/LePeupleEtLaLangueDesMdes1879/Oppert1879LePeupleEtLaLangueDesMdes_djvu.txt
https://archive.org/stream/LesInscriptionsDeLaPerseAchemenide1997/Lecoq1997LesInscriptionsDeLaPerseAchemenide_djvu.txt
Turkish traslation of Behistun follows:
(1) ben darius, büyük kral, krallar kralı, pers kralı, ülkeler
kralı, hystaspes’in oğlu, arsames’in torunu, achaemenid.
. (2) kral darius: babam hystaspes’tir, hystaspes’in babası
arsames, arsames’in babası ariaramnes, ariaramnes’in babası teispes, teispes’in babası achaemenestir.
. (3) kral darius: bu yüzden achaemenid deriz; antik çağlardan
beri hep asilliğimizi koruduk; eskiden beri hanedanımız soyludur.
. (4) kral darius: benden önce hanedanımdan sekiz kral çıktı,
ben dokuzuncuyum. ard arda 9 kere kral olduk.
. (5) kral darius: ahuramazda’nın lütfuyla kral benim,
ahuramazda bu krallığı bana teslim etti.
. (6) kral darius: bunlar bana bağlı olan ülkeler, ve
ahuramazda’nın lütfuyla ben onların kralı oldum; pers diyarı, elam, babil, asur, arabistan, mısır,
deniz kenarındaki ülkeler, lidya, yunanistan(makendonyalılara denk gelen yauna takabara), media,
ermenistan(urartuların bir dalı), kapadokya, part krallığı, drangiana(zraka), arya, chorasmia,
bactria, sogdia, gandhara, iskitler, sattagydia, arachosia ve makalar; bütün bu 23 diyar.
. (7) kral darius: bunlar bana bağlı olan ülkeler;
ahuramazda’nın lütfuyla onlar bana tabi oldular, bana hürmetlerini sundular. benim onlara verdiğim
her emir, gece veya gündüz, onlar tarafından yerine getirilir.
. (8) kral darius: bu diyarlarda, her kim olursa olsun eğer
dost ise, emin olsun ki korunmaktadır, her kim düşman ise bilsin ki tümüyle yok edilecektir.
ahuramazda’nın yardımıyla, bu diyarlarda benim kanunlarım hüküm sürer ve onlara emrettiğim her şey
emredildiği gibi yapılır.
. (9) kral darius: ahuramazda bana bu imparatorluğu bağışladı.
ben bu imparatorluğu elde edene kadar, ahuramazda bana yardım bahşetti; ve ahuramazdanın yardımıyla
da ben bu imparatorluğu elimde tutacağım.
smerdis’in öldürülmesi ve mecusi gaumata darbesi
. (10) kral darius: şunlar ki ben kral olduktan sonra benim
tarafımdan yapılan şeyler. cyrus’un cambyses adındanki bir oğlu, hanedanımdan biri, benden önce
kraldı. cambyses’in, kendisiyle aynı anneden ve aynı babadan olma smerdis adında bir kardeşi vardı.
sonra, cambyses smerdisi öldürdü. cambyses smerdis’i öldürdüğünde, smerdis’in öldürüldüğü halk
tarafından bilinmiyordu. bunun üzerine, cambyses mısır’a gitti. cambyses mısır’a gittiğinde,
insanlar ona düşman kesildiler ve iran’da, media’da ve diğer illerde de olmak üzere her yerde
söylentiler çıkmaya başladı.
. (11) kral darus: sonraları, paishiyauvada’da, arakadrsi adı
verilen dağda bir ayaklanma başlatan, gaumata adında mecusi bir adam vardı. viyaxana ayının on
dördüncü gününde( m.ö. 11 mart 522) isyan etti. insanlara yalanlar söyleyerek şöyle dedi:’ ben
smerdis’im, cyrus’un oğlu, cambyses’in kardeşi.’ sonra isyan eden bütün insanlar, hatta iran’daki,
media’daki ve diğer illerden cambyses yanlısı birçok kişi onun saflarına katıldı. krallığı ele
geçirdi; garmapada ayının dokuzuncu gününde(m.ö.1 haziran 522) krallığa zorla el koydu. sonraları;
cambyses doğal sebeplerden ötürü öldü.
. (12) kral darius: mecusi gaumata’nın cambyses’in elinden
zorla aldığı krallık, her zaman bizim hanedanımıza ait olmuştur. mecusi gaumata, cambyses’in
acemistanını ve media’sını ve diğer illeri ele geçirdikten sonra nasıl isterse öyle davrandı. kral
oldu.
darius gaumata’yı öldürür ve krallığı yeniden kurar.
. (13) kral darius: bizim kendi hanedanımızdan ne bir pers ne
de bir mede, krallığı mecusi gaumata’nın elinden alacak hiçbir erkek yoktu. insanlar ondan çok
korkuyorlardı, çünkü gerçek smerdis’i bilen birçok kişiyi öldürtmüştü. ‘benim cyrus’un oğlu smerdis
olmadığımı bilemezler’ deyip bu sebeple onları katlediyordu. ben gelene kadar, mecusi gaumata’ya
karşı bir hareket başlatmaya cüret edebilen kimse yoktu. sonra ben ahuramazda’ya dua ettim;
ahuramazda bana yardım etti. bagayadis ayının onuncu gününde(m.ö. 29 eylül 522), ben, birkaç adamla
birlikte mecusi gaumata’yı ve onun yandaşı olan önde gelen insanları öldürdüm. sikayauvatis adındaki
kalede, media’daki nisaia adı verilen bölgede, onu öldürdüm ve krallığını ele geçirdim.
ahuramazda’nın yardımıyla kral oldum; ahuramazda bana bu krallığı bağışladı.
. (14) kral darius: bizim ailemizden alınan krallığı ben geri
getirdim ve onu kendi temelleri üzerinde tekrar kurdum. mecusi gaumata’nın yıktığı tapınakları,
insanlar için tekrar yaptım, ve mecusi gaumata’nın ortadan kaldırdığı otlak alanlarını, hayvan
sürülerini ve konutları, evleri tekrar yaptım. halkımı yerlerine yerleştirdim, pers halkını, media
halkını ve diğer illerdekileri.yok edilenleri tekrar yaptım, tıpkı eski günlerde olduğu gibi. bunu
ahuramazda’nın yardımıyla yaptım, hanedanımızı eski günlerdeki haline getirebilmek için çabaladım;
ben çalıştım ve ahuramazda’nın yardımıyla, bundan böyle mecusi gaumata artık bizim yuvamıza sahip
değil.
. (15) kral darius: bunlar ben kral olduktan sonra
yaptıklarımdı.
elamlı assina ve babilli nidintu-bel isyanları
. (16) kral darius: ben mecusi gaumata’yı öldürdükten sonra,
assina adında bir adam, upadarma’nın oğlu, elam’da bir ayaklanma başlattı, ve elam halkına şöyle
dedi: ‘elam’da kral benim’. bunun üstüne elam halkı isyan etti ve assina’ya katıldılar, assina
elam’da kral oldu. ve nidintu-bel denilen bir babilli, kin-zer’in oğlu, babilde bir isyan çıkardı,
insanlara yalan söyleyerek, şöyle dedi: ‘ben nebuchadnezzar, nabonidus’un oğlu’. sonra bütün babil
şehri nidintu-bel’e katıl ve babil ayaklandı. nidintu-bel babil krallığına el koydu.(m.ö. 3 ekim
522)
. (17) kral darius: sonra ben elam’a (bir elçi?) gönderdim.
assina bana zincire vurulmuş olarak getirildi ve onu öldürdüm.
. (18) kral darius: sonra, kendisine nebuchadnezzar diyen
nidintu-bel’in üstüne yürüdüm. nidintu-bel’in ordusu dicle’yi tutmuştu, orda yerlerini almışlardı,
ve suyun(nehrin) faydası inanılmazdı. bunun üzerine ben de ordumu postlarla(gösterişli) destekledim,
diğerlerine hörgüçlü develer verdim, kalanı için de atlar getirttim. ahuramazda bana yardım etti ve
ahuramazda’nın lütfuyla dicle’yi geçtik. sonra nidintu-bel kuvvetlerini tamamiyle püskürttüm.
açiyadiya ayının yirmi altıncı gününde( m.ö. 13 aralık 522) savaşmaya başladık.
. (19) kral darius: bundan sonra ben babil’in üstüne yürüdüm.
fakat ben babil’e ulaşmadan önce, kendine nebuchadnezzar diyen nidintu-bel, kalabalık bir grupla
geldi ve fırat üzerindeki zazana denilen bir şehirde bana savaş teklif etti. ardından savaşmaya
başladık. ahuramazda bana yardım etti, ahuramazda’nın lütfuyla nidintu-bel’in kuvvetlerini tamamen
dağıttım. düşman, suya doğru kaçtı ve su onları aldı götürdü. anamaka ayının ikinci gününde(m.ö.18
aralık 522) savaştık.
. (20) kral darius: sonra nidintu-bel birkaç atlıyla birlikte
babil’e kaçtı. bu yüzden ben de babil’e yürüdüm. ahuramazda’nın yardımıyla babil’i aldım, ve
nidintu-bel’i yakaladım. sonra da nidintu-bel’i babil’de öldürdüm.
. (21) kral darius: ben babil’de iken, bu eyaletler bana
başkaldırdı: acemistan, elam, media, asur, mısır, parthia, margiana, sattagydia ve saka.
elamlı martiya’nın isyanı
. (22) kral darius: martiya adındaki bir adam, zinzakris’in
oğlu, acemistanda kuganaka denilen bir şehirde ikamet ederdi. bu adam elam’ da isyan etti ve
insanlara şöyle dedi:’ ben ummanis, elam’daki kral’.
. (23) kral darius: o sırada ben elam ile dostça bir ilişki
içindeydim. benden korkan elamlılar vardı ve liderleri olan martiya’yı tutuklayıp öldürdüler.
behistun yazıtı, bir kayaya oyularak işlenmiş, aynı içeriği 3
farklı dilde veren, kral darius’un fetih hikayelerini anlatan yapıttır, ve ona bağlı olan 23
eyaletin isimleriyle birlikte anlatılır. bunlar,yanında başka figürlerin de eşlik ettiği kral
darius’un gerçek boyutlu oyulmuş resimleriyle gösterilmiştir.
medialı phraortes’in isyanı
. (24) kral darius: phraortes adındaki bir med(iran halkının
bir üyesi, perslerle yakından ilişkili, antik media’da yaşayan halk, mede) media’ da isyan etti ve
insanlara şöyle dedi:’ ben cyaxares ailesinden khshathrita’yım.’ sonra da saraydaki medler benden
ayrıldılar ve phraortes’e katıldılar. phraortes media’da kral oldu.
. (25) kral darius: benimle birlikte olan pers ve medialı
orduları küçüktü. ben de başka bir ordu gönderdim. hydarnes adındaki bir pers, benim hizmetkarım,
onu onların lideri yaptım ve ona dedim ki:’git, beni kabul etmeyen o medialı kalabalığı cezalandır.’
sonra hydarnes orduyla birlikte yürüdü. media’ya gittiğinde, media’da marus adı verilen bir şehirde,
medlerle savaştı. medlerin lideri o anda orada değildi. ahuramuzda bana yardım etti: ahuramuzda’nın
yardımıyla ordum isyancı kalabalığı tamamen yendi. anamaka ayının yirmi yedinci gününde(m.ö. 12 ocak
521) savaştılar. sonra ordum, ben media’ya gelene kadar media’da kampanda adı verilen bir bölgede
beni bekledi.
ermenilerin isyanı
. (26) kral darius: dadarsi adındaki bir ermeniyi, benim
hizmetkarımı, ermenistan’a gönderdim ve ona dedim:’git, beni tanımayan ve isyan eden o kalabalığı
mahvet.’ dadarsi gitti. ermenistan’a gittiğinde, isyankarlar toplandılar ve dadarsi’ye savaş açmaya
hazırlandılar. ermenistan’da zuzza denilen yerde savaştılar. ahuramazda bana yardım etti;
ahuramazda’nın yardımıyla ordum isyancı kalabalığı bozguna uğrattı. thuravahara ayının sekizinci
gününde(m.ö. 20 mayıs 521) savaş yapıldı.
. (27) kral darius: isyancılar ikinci defa toplandılar, ve
dadarsi’ye karşı savaşa hazırlandılar. ermenistan’da tigra adı verilen bir kalede savaşmaya
başladılar. ahuramazda bana yardım etti; ahuramazda’nın yardımıyla ordum isyancı kalabalığı bozguna
uğrattı. thuravahara ayının on sekizinci gününde(m.ö. 30 mayıs 521) savaş yapıldı.
. (28) kral darius: isyancılar üçüncü kez toplandılar ve
dadaris’e karşı savaşa hazırlandılar. ermenistan’da uyama adı verilen bir kalede savaşmaya
başladılar. thaigacis ayının dokuzuncu gününde(m.ö. 20 haziran 521) savaş yapıldı. sonra dadarsi,
ben ermenistan’a gelene kadar ermenistan’da beni bekledi.
. (29) kral darius: vaumisa adındaki bir pers, benim
hizmetkarım, onu ermenistan’a gönderdim, ve ona dedim ki:’git, beni tanımayan ve bana isyan eden o
kalabalığı mahvet.’ vaumisa gitti. vaumisa ermenistan’a vardığında, isyancılar toplandı ve ona karşı
savaşmaya hazırlandılar. asur’da ızala adındaki yerde savaşa başladılar. ahuramazda bana yardım etti,
ahuramazda’nın yardımıyla ordum isyancı kalabalığı bozguna uğrattı. anamaka ayunun on beşinci
gününde (m.ö. 31 aralık 522) savaş yapıldı.
. (30) kral darius: isyancılar ikinci kez toplandılar ve
vaumisa’ya karşı savaşa hazırlandılar. ermenistan’da autiyara adı verilen yerde savaşa başladılar.
ahuramazda bana yardım etti; ahuramazda’nın yardımıyla ordum isyancı kalabalığı bozguna uğrattı.
thuravahara ayının sonunda(m.ö. 11 haziran 521) savaş yapıldı.
medlerin isyanının bitişi
. (31) kral darius: sonra babil’den ayrıldım ve media’ya geldim.
media’ya geldiğimde, kendini media’daki kral olarak tanıtan phraortes, media’da kundurus(kangavar)
adı verilen şehirde karşıma çıktı ve bana savaş teklif etti. ardından savaşmaya başladık. ahuramazda
bana yardım etti; ahuramazda’nın yardımıyla ordum isyancı kalabalığı bozguna uğrattı. adukanaisa
ayının yirmi beşinci gününde(m.ö. 8 mayıs 521) savaştık.
. (32) kral darius: bunun üzerine de phraortes birkaç atlı
adamla birlikte media’da rhagae adı verilen bölgeye kaçtı. sonra onu takip etmek için bir ordu
gönderdim. phraortes ele geçirildi ve bana getirildi. phraortes’in burnunu, kulaklarını ve dilini
kestim, bir gözünü çıkardım, ve onu sarayımın girişinde zincire vurdum, ve bütün halk onu gördü.
sonra ona ecbatana’da çarmıha gerdim; ve ecbatana’daki kalede olan, onun baş adamlarının derilerini
yüzdüm ve çöplerle doldurulan derilerini astım.
. (33) kral dairus: tritantaechmes adında bir adam, bir
sagartian, bana başkaldırdı, insanlara şöyle dedi:’ben sagartia’daki kralım, cyaxares ailesindenim.’
bunun üstüne ben bir pers ve median ordusu gönderdim. takhmaspada adındaki bir med, benim
hizmetkarım, onu ordunun lideri yaptım ve ona şöyle dedim:’git, beni tanımayan ve bana isyan eden o
kalabalığı mahvet.’ bunun üzerine takhmaspada orduyla birlikte gitti, ve tritantaechmes’le savaştı.
ahuramazda bana yardım etti; ahuramazda’nın yardımıyla ordum isyancı kalabalığı tamamen bozguna
uğrattı, ve tritantaechmes’i ele geçirdiler ve onu bana getirdiler. sonrasında onun burnunu ve
kulaklarını kestim, bir gözünü çıkardım. onu sarayımın girişine bağladım ve bütün insanlara
gösterdim. sonra da onu arbela’da çarmıha gerdim.
. (34) kral darius: bu, media’da benim yaptıklarımdır.
parthialıların isyanı
. (35) kral darius: parthialılar(parthava) ve
hyrcanialılar(varkana) bana başkaldırdılar, ve kendilerini phraortes’in(fravarta) tarafında ilan
ettiler. babam hystaspes parthia’daydı; ve insanlar ondan vazgeçtiler; asi oldular. bunun üzerine
hystaspes, inancını koruyan birliklerle beraber yürüdü. parthia’da vispauzatis adı verilen bir
şehirde, parthialılarla savaştı. ahuramazda bana yardım getirdi; ahuramazda’nın yardımıyla ordum
isyancı kalabalığı yendi. viyaxana ayının ikinci gününde(m.ö. 8 mart 521) savaş yapıldı.
. (36) kral darius: sonrasında ben, hystaspes’e rhagae’den bir
ordu pers ordusu gönderdim. bu ordu hystaspese ulaştığında, o bu kuvvetlerle birlikte yürüyüşe geçti.
parthia’da patigrabana adındaki bir şehirde isyancılarla savaştı. ahuramazda bana yardım etti;
ahuramazda’nın yardımıyla hystaspes isyancı kalabalığı kesin olarak yendi. garmapada ayının ilk
gününde(11 hazşran 521) savaş yapıldı.
. (37) kral darius: sonra şehir benim oldu. bu benim parthia’da
yaptıklarımdır.
margianalı frada’nın isyanı
. (38) kral darius: margiana adı verilen şehir bana karşı
ayaklandı. frada adındaki bir adam onların lideri oldu. sonra ben ona karşı benim hizmetkarım ve
bactria valisi olan dadarsi adındaki bir persi gönderdim ve ona şöyle dedim:’git, beni tanımayan ve
bana isyan eden kalabalığı mahvet.’ ardından dadarsi orduyla beraber gitti, ve margianalılarla
savaştı. ahuramazda bana yardım etti; ahuramazda’nın yardımıyla ordum isyancı kalabalığı tam bir
bozguna uğrattı. açiyadiya ayının yirmi üçüncü gününde(28 aralık 521) savaş yapıldı.
. (39) kral darius: sonra şehir benim oldu. bu benim bactria’da
yaptıklarımdır.
persli vahyazdata isyanı
. (40) kral darius: vahyazdata adındaki bir adam pers ülkesinde
vautiya denilen bir bölgedeki tarava adındanki şehirde ikamet ediyordu. bu adam pers ülkesinde
ikinci kez isyan etti ve insanlara şöyle söyledi:’ben smerdis(bardiya), cyrus’un(kurus) oğlu.’ sonra
saraydaki pers halkı bana olan sadakatinden vazgeçti. bana başkaldırdılar ve vahyazdata’ya
katıldılar. vahyazdata pers ülkesinde kral oldu.
. (41) kral darius: sonrasında ben, beraberimde pers ve medialı
ordumu götürdüm. benim hizmetkarım olan artavardiya adındaki bir persi onların lideri yaptım. pers
ordusunun kalanı media’da bana ulaştı. sonra da artavardiya orduyla birlikte pers ülkesine gitti.
artavardiya pers ülkesine vardığında, pers ülkesinde rakha adı verilen bir şehirde, kendine smerdis
diyen vahyazdata, artavardiya’ya karşı savaşmak için ordusunu hazırladı. bunun üzerine savaştılar.
ahuramazda bana yardım etti; ahurmazda’nın yardımıyla benim kuvvetlerim vahyazdata’nın ordusunu
tamamen bozguna uğrattı. thuravahara ayının on ikinci gününde(24 mayıs 521) savaş yapıldı.
. (42) kral darius: bunun sonrasında vahyazdata birkaç atlı
adamla birlikte pishiyauvada’ya doğru kaçtı. oradan tekrar bir orduyla çıkarak artavardiya’ya karşı
savaşmaya geldi. parga adı verilen bir dağda savaştılar. ahuramazda bana yardım etti; ahuramazda’nın
yardımıyla kuvvetlerim vahyazdata’nın ordusunu tamamen bozguna uğrattı. garmapada ayının beşinci
gününde(15 temmuz 521) savaş yapıldı. ve vahyazdata’yı ele geçirdiler, ve onun baş yandaşlarından
olan adamlar da ele geçirildi.
. (43) kral darius: sonra ben pers ülkesinde uvadaicaya
adındaki bir şehirde vahyazdata’yı ve onun baş yandaşlarını çarmıha gerdim.
. (44) kral darius: bunlar benim pers ülkesinde yaptıklarımdır.
. (45) kral darius: kendine smerdis diyen bu vahyazdata, benim
hizmetkarım ve arachosia valisi olan vivana adındaki bir perse karşı arachosia’ya adamlar gönderdi.
onların lideri olması için bir adam tayin etti ve ona şöyle dedi:’git, vivana’yı ve kral darius’a
bağlı olan o kalabalığı mahvet.’ sonra vahyazdata’nın gönderdiği o ordu vivana’yla savaşmak için
yürüdü. kapisakanis(kandahar) adındaki bir kalede savaştılar. ahuramazda bana yardım etti;
ahuramazda’nın yardımıyla ordum isyancı kalabalığı tamamen bozguna uğrattı. anamaka ayının on üçüncü
gününde(29 ocak 522) savaş yapıldı.
. (46) kral darius: isyancılar ikinci defa toplandılar ve
vivana’yla savaşmak için yürüdüler. ganduvata adındaki yerde savaştılar. ahuramazda bana yardım etti;
ahuramazda’nın yardımıyla ordum isyancı kalabalığı tamamen bozguna uğrattı. viyaxana ayının yedinci
gününde(21 şubat 521) savaş yapıldı.
. (47) kral darius: bunun üzerine vahyazdata’nın vivana’ya
karşı gönderdiği ordunun kumandanı olan adam birkaç atlıyla birlikte kaçtı. arachosia’daki arsada
adı verilen kaleye gittiler. sonrasında vivana orduyla birlikte onların üzerine yürüdü. orada vivana
onu ele geçirdi ve onun baş yandaşlarını öldürdü.
. (48) kral darius: ondan sonra şehir benim oldu. bunlar benim
arachosia ‘da yaptıklarımdır.
ikinci babilli arakha isyanı
. (49) kral darius: ben pers diyarı ve media’da iken,
babilliler ikinci defa bana başkaldırdılar. haldita’nın oğlu arakha adındaki ermeni bir adam babil
‘de isyan etti. dubala adındaki bir yerde insanlara yalan söylerek şöyle dedi:’ben nabonidus’un oğlu
nebuchadnezzar’ım.’ bunun üzerine babil halkı bana isyan etti ve arakha’ya katıldılar. arakha
babil’e el koydu ve babil’de kral oldu.
. (50) kral darius: sonrasında ben babil’e bir ordu gönderdiö.
benim hizmetkarım olan ıntaphrenes adındaki bir persi onlara lider olarak atadım ve onlara şöyle
dedim:’git, beni tanımayan o babilli topluluğu cezalandır.’ böylelikle ıntaphrenes orduyla birlikte
babil’e yürüdü. ahuramazda bana yardım etti; ahuramazda’nın yardımıyla ıntaphrenes babillileri yendi
ve insanları bana bağlı olmaya ikna etti. markasanas ayının yitmi ikinci gününde(27 kasım) kendisine
nebuchadnezzar diyen arakha’yı ve onun baş yandaşlarını tutukladılar. sonra ben şöyle hüküm
verdim:’arakha ve onun baş yandaşları babil’de çarmıha gerilsin!’
. (51) kral darius: bunlar benim babil’de yaptıklarımdır.
özet
. (52) kral darius: yaptıklarım budur. ahuramazda’nın
yardımıyla yaptım, ettim. ben kral olduktan sonra, bir yılda 19 savaş yaptım ve ahuramazda’nın
yardımıyla 9 kralı yendim ve onları tutsak ettim.
(.) birinin adı mecusi gaumata idi, yalan söyledi ve ‘ben
cyrus’un(kurus) oğlu smerdis’im(bardiya)’ dedi. pers ülkesini ayaklandırdı.
(.) diğerinin adı elamlı(uvjiya) assina idi, yalan söyledi ve
‘ben elam kralıyım dedi’. elam’ı ayaklandırdı.
(.) diğerinin adı babilli nidintu-bel idi, yalan söyledi ve
‘ben nabonidus’un oğlu nebuchadnezzar’ım’ dedi. babili’i ayaklandırdı.
(.) diğerinin adı pers martiya idi, yalan söyledi ve ‘ben elam
kralı ummanis’im’ dedi. elam’ı ayaklandırdı.
(.) diğerinin adı med(mada) phraortes(fravartis) idi, yalan
söyledi ve ‘ben cyaxares hanedanından khshatrita’yım’ dedi. media’yı ayaklandırdı.
(.) diğerinin adı sagartialı tritantaechmes idi, yalan söyledi
ve ‘ben cyaxares hanedanındanım, sagartia kralıyım’ dedi. sagartia’yı ayaklandırdı.
(.) diğerinin adı margianalı frada idi, yalan söyledi ve ‘ben
margiana kralıyım’ dedi. margiana’yı ayaklandırdı.
(.) diğerinin adı pers vahyazdata idi, yalan söyledi ve ‘ben
cyrus’un oğlu smerdis’im’ dedi. pers ülkesini ayaklandırdı.
(.) diğerinin adı ermeni arakha idi, yalan söyledi ve ‘ben
nabonidus’un oğlu nebuchadnezzar’ım’ dedi. babil’i ayaklandırdı.
. (53) kral darius: bu savaşlarda bu dokuz kralı tutsak ettim.
. (54) kral darius: bu başkaldıran illere söylenen onlara
başkaldırtan yalanlar, insanları kandırmak içindi. ahuramazda o yalancıları benim elime getirdi ve
ben onlara dileğime göre davrandım.
. (55) kral darius: benden sonra kral olacak olan sen, eğer ki
‘ülkem güvende olsun’ diye düşünürsen, kendini yalanlardan çok güçlü koru, yalancıları iyi
cezalandır.
kayıtların gerçekliğinin doğrulanması
.(56) kral darius: bunlar benim yaptıklarımdır, hepsini
ahuramazda’nın yardımıyla yaptım. gelecekte bu yazıtı okuyan her kim olursa yaptıklarıma inansın.
bunu yalan olarak bilmeyin.
. (57) kral darius: bunun doğru olduğuna ve yalan olmadığına
şahidim ahuramazda’dır, bunların hepsini tek bir yıl içinde yaptım.
. (58) kral darius: ahuramazda’nın yardımıyla bu yazıtta
olmayan çok daha şeyler yaptım.onlar bu hikayede, gelecekte bu yazıtı okuyan kişi yaptıklarımı
abartılı görüp inanmayıp yalan bilmesin diye kayıt edilmedi.
. (59) kral darius: önceki krallar yaşamları boyunca,
ahuramazda’nın yardımıyla benim bir yılda yaptığım kadar şey yapmadılar.
. (60) kral darius: şimdi yaptıklarıma sizi inandırayım.
insanların iyiliği için bunu gizleme. eğer bu fermanı gizlemezsen ve bunu bütün dünyaya yayarsan,
ahuramazda da sana dost olur, soyunu çoğaltır ve uzun yaşarsın.
. (61) kral darius: eğer ki bu fermanı dünyaya duyurmazsan ve
onu gizlersen, ahuramazda senin canını alacak ve ocağını söndürecektir.
. (62) kral darius: bunlar benim tek bir sene içinde
yaptıklarımdır. hepsini ahuramazda’nın yardımıyla yaptım. ahuramazda bana yardım etti, ve diğer
tanrılar, hepsi oradaydı.
dürüstlüğün önemi
. (63) kral darius: bu yüzden ahuramazda bana yardım etti, ve
diğer bütün tanrılar, hepsi oradaydı, çünkü ben ne kötü ne yalancı ne despottum ne de ailemden
birisi öyleydi. ben doğrulukla hükmettim. ne güçlüye ne de zayıfa yanlış davrandım. her kim benim
haneme yardım ettiyse ona iyilik yaptım, her kim düşmanlık ettiyse onu yok ettim.
. (64) kral darius: gelecekte kral olacak olan sen, her kim
yalan söylerse veya isyan ederse, veya sana dostça davranmazsa, onu cezalandır.
iyi dilekler ve lanetler
. (65) kral darius: gelecekte benim yazdığım bu yazıtı veya bu
oymakları okuyacak olan sen, bunları kaybetme, yaşadığın süre boyunca bunları koru!
. (66) kral darius: eğer ki bu yazıtları ve oymakları
gözetirsen ve bunların kaybolmasına izin vermezsen ve soyun devam ettiği sürece bunları korursan,
böylece ahuramazda dostun olacaktır, ve soyunu çoğaltacaktır. sana uzun ömür verecek ve ne yaparsan
yap ahuramazda seni talihli yapacaktır.
. (67) kral darius: eğer ki bu yazıtları veya bu oymakları
gözetmezsen, ve onları kaybedersen, onları soyun devam ettiği sürece korumazsan, ahuramazda canını
alacaktır, soyunu kurutacaktı ve ahuramazda yaptığı her şeyi hiçliğe götürecektir.
. (68) kral darius: bunlar ben smerdis(bardiya) denilen mecusi
gaumata’yı öldürdüğümde benimle birlikte olan adamlardır, bu adamlar benim yandaşım olarak bana
yardım ettiler:
--ıntaphrenes(vidafarna), vayaspara’nın oğlu, pers;
--otanes(utana), thukhra’nın(thuxra) oğlu, pers;
--gobryas(gaubaruva), mardonius’un(marduniya) oğlu, pers;
--hydarnes(vidarna), bagabigna’nın oğlu, pers;
--megabyzus(bagabuxa), datuvahya’nın oğlu, pers;
--ardumanis, vakauka’nın oğlu, pers
. (69) kral darius: gelecekte kral olacak olan sen, bu
adamların ailelerini koru.
. (70) kral darius: ahuramazda’nın yardımıyla bu benim yaptığım
yazıttır. ayrıca, bu ari alfabesiyledir, ve kil tabletlerden ve parşömenlerden oluşmaktadır. üstelik,
kendi heykelimi yaptım, bir de kendi soyağacımı yaptım. ve bu benden önce seslice okundu ve kayıt
edildi. sonra bu yazıtı bütün eyaletlerimin hepsine gönderdim. insanlar ittifak halinde buna çalıştı.
elam’da yeni bir isyan(521 sonbaharı)
. (71) kral darius: aşağıdakiler hükümranlığımın ikinci ve
üçüncü senesinde yaptıklarımdır. elam(uvja) denilen eyalet bana başkaldırdı. atamaita adındaki bir
elamlı onların lideriydi. bunun üzerine elam’a bir ordu gönderdim. benim hizmetkarım olan gobryas
adındaki bir persi onların lideri yaptım. sonra gobryas ordyla birlikte yürümeye başladı, elamlılara
karşı savaştı. gobryas onların birçoğunu yok etti ve liderleri olan atamaita’yı ele geçirdi ve onu
bana getirdi, ve ben de onu öldürdüm. ardından şehir benim oldu.
. (72) kral darius: o elamlılar inançsızdı ve ahuramazda’ya
ibadet etmiyorlardı. ben ahuramazda’ya ibadet ettim ; ahuramazda’nın yardımıyla ben onlara dilediğim
gibi davrandım.
(73) kral darius: her kim ahuramazda’ya ibadet ederse, hem
yaşarken hem de ölünce kutsanmış olacaktır.
iskitlere karşı savaş(520/519)
. (74) kral darius: sivri uçlu başlık giyen iskitlerden sonra,
bir orduyla iskit diyarına gittim. bu iskitliler benden ayrıldılar. nehre vardığımda, bütün ordumla
birlikte nehri geçtim. ardından iskitlileri sert bir şekilde kırıp geçirdim, (liderlerinden birini)
esir aldım, ve onu öldürdüm. onların skunkha adındaki (diğer bir) lideri ele geçirildi ve bana
getirildi. sonrasında onların başka bir liderine dilediğim gibi davrandım. ve böylece şehir benim
oldu.
. (75) kral darius:
o iskitliler inançsızdı ve ahuramazda’ya ibadet etmiyorlardı. ben ahuramazda’ya iman ettim;
ahuramazda’nın yardımıyla ben onlara dilediğim gibi davrandım.
. (76) kral darius:
her kim ahuramazda’ya iman ederse, hem yaşamında hem de ölümünde kutsanacaktır.